İhale inşaat sözleşmesinde belirlenen götürü bedel

ihalede kullanılan malzeme fiyatlarının, işçilerin alacağı ücretin sonradan artması ya da farklı sebeplerle aşılsa dahi kural olarak yüklenici bu bedelin değiştirilmesini ve arada oluşan farkı iş sahibinden isteyemez.

Bu sebeple süreç içerisinde malzeme, işçilik ve benzeri ücretlere yansıyacak olası artışlara ilişkin risk yükleniciye yüklenmiştir. Ancak sözleşme konusu inşaatın, belirlenen götürü bedelden daha ucuza meydana getirilmesi halinde de iş sahibi belirlenen ücreti ödemekle yükümlüdür. Bu kural sözleşme hukukuna ait ilkelerden olan sözleşmeye bağlılık diğer bir adıyla ahde vefa (pacta sunt servanda) ilkesinin bir görünüşüdür.

Kanun koyucu, inşaat bedelinin götürü bedelden aşağıda kalması halinde iş sahibinin yine de anlaşılan götürü bedeli ödeyecek olmasını düzenleyerek uhdesinde meydana gelebilecek bedel artışlarına ilişkin riski üstlenen yüklenici ile aralarında bir denge kurmayı hedeflemiştir.İnşaat sözleşmesinde belirlenen götürü bedel; kullanılan malzeme fiyatlarının, işçilerin alacağı ücretin sonradan artması ya da farklı sebeplerle aşılsa dahi kural olarak yüklenici bu bedelin değiştirilmesini ve arada oluşan farkı iş sahibinden isteyemez.

Bu sebeple süreç içerisinde malzeme, işçilik ve benzeri ücretlere yansıyacak olası artışlara ilişkin risk yükleniciye yüklenmiştir. Ancak sözleşme konusu inşaatın, belirlenen götürü bedelden daha ucuza meydana getirilmesi halinde de iş sahibi belirlenen ücreti ödemekle yükümlüdür. Bu kural sözleşme hukukuna ait ilkelerden olan sözleşmeye bağlılık diğer bir adıyla ahde vefa ilkesinin bir görünüşüdür.

Kanun koyucu, inşaat bedelinin götürü bedelden aşağıda kalması halinde iş sahibinin yine de anlaşılan götürü bedeli ödeyecek olmasını düzenleyerek uhdesinde meydana gelebilecek bedel artışlarına ilişkin riski üstlenen yüklenici ile aralarında bir denge kurmayı hedeflemiştir.

Götürü bedelin değiştirilmesini talep edememe kuralının istinası ise TBK m. 480/2’de sadece yüklenici lehine tanınmıştır. Öngörülemeyen ya da göz önünde bulundurulmayan durumların varlığı halinde yüklenici, inşaatı yapamayacak yahut yapması oldukça zorlaşacak durumda ise mahkemeden imzalanan sözleşmenin yeni koşullara uyarlanmasını isteyebilmektedir

“TBK. m. 480/2: “Ancak, başlangıçta öngörülemeyen veya öngörülebilip de taraflarca göz önünde tutulmayan durumlar, taraflarca belirlenen götürü bedel ile eserin yapılmasına engel olur veya son derece güçleştirirse yüklenici, hâkimden sözleşmenin yeni koşullara uyarlanmasını isteme, bu mümkün olmadığı veya karşı taraftan beklenemediği takdirde sözleşmeden dönme hakkına sahiptir.”

götürü bedel sözleşmenin uyarlanmasının mahkemeden istenebilmesi için ifayı zorlaştıran yahut imkânsızlaştıran durumun yükleniciden kaynaklanmaması ve öngörülemez olması gerekmektedir.

Yüklenici, basiretli bir tacir olarak üstlendiği ihale işin yapımı sırasında karşılaşabileceği riskleri hesaplamalıdır.

Örneğin inşaat süresini hesaplamalı; bu süre içerisinde karşılaşabileceği iklim şartlarını, doğa olaylarını göz önünde bulundurmalıdır. Yahut inşaatın başlanması ve devamı için gerekli resmi ve usuli işlemlerin sonuçlanabileceği süreyi bilmeli ve inşaatın bitim süresini buna göre hesaplayıp, maliyet hesabını da buna göre yapmalıdır. Bunlar gibi yüklenicinin öngörmesi gereken hususların ifayı zorlaştırması halinde mahkeme, götürü bedel sözleşmenin uyarlanması kararı vermemektedir. 

Ancak sonradan ortaya çıkan, yüklenicinin basiretli bir tacir gibi hareket etmesine rağmen öngöremeyeceği ve ifa güçlüğü yaşatan savaş, deprem, iç karışıklık, salgın hastalık gibi olağanüstü durumların varlığı halinde mahkeme TBK m. 480/2 gereğince uyarlama kararı verebilir.

Kamu ihale inşaat sözleşmelerinde götürü bedelin diğer inşaat sözleşmelerinden ayrılan bir yönü bulunmaktadır. Özellikle kapsamlı projelerin bir takvim yılından daha uzun sürmesi sebebiyle yeniden değerleme oranı tutarında imalat ve ihrazat kalemlerinde fiyat artışı gerçekleşmektedir. Nispeten daha küçük projelere konu olmakla birlikte yapımı birden fazla takvim yılına tekabül eden inşaat sözleşmeleri açısından da aynı durum geçerlidir. Bu gibi hallerde sözleşme ile belirlenen götürü bedelin sabit ve kesin olduğundan bahsedilemez. Kamu ihale inşaat sözleşmesinde götürü bedelin “belirlenebilir” nitelikte olduğu kabul edilmelidir.

Emsal İhale Yargı Kararı I

Yapım ihalesinde iş yeri ruhsatı alımındaki gecikme  (Yargı kararının tam metni)

…“Davacı, davasında ruhsat alımındaki gecikme, numunelerin incelenmesinde geçen süre, hak edişlerdeki gecikme, anıtlar kurulunca projenin onaylanmasındaki gecikme, çalışılmayan günler ve iş artışı nedeniyle süre uzatımına hak kazanılıp davalı iş sahibince verildiği ve bunun sonucu olarak işin yapım ve teslim süresinin uzaması nedeniyle sabit birim fiyat uygulanması nedeniyle sözleşme maddesindeki düzenlemenin sözleşme uyarlanarak değiştirilmesini talep etmiştir. Dosya kapsamı ve alınan bilirkişi raporunun davalı iş sahibince davacıya belirtilen nedenlerle toplam *gün süre uzatımı verilecek işin bitirilme süresinin *tarihine uzadığı anlaşılmaktadır. Uyarlama talebinin dayanağı olarak gösterilen ve davalının süre uzatımı verdiği, ruhsat alımındaki gecikme, numunelerin incelenme süresi, hak ediş ödemelerindeki gecikme, anıtlar kurulunca projenin onaylanmasındaki gecikme, iş artışı ile mevsim nedeniyle çalışılmayan günler, iş artışı ve özellikle *Kurulu’nun denetimine tabi eser sözleşmelerindeki gecikme ve süre uzatımları sözleşmenin yapıldığı sırada işinin ehli olup basiretli bir tacir gibi hareket etmesi gereken yüklenici tarafından öngörülmeyen ve öngörülmesi de beklenmeyen olağanüstü bir durum niteliğinde değildir.”

Emsal İhale Yargı Kararı II

ihalede itiraz edilen hakedişlerdeki sözleşmeye göre ihaleye esas uygulama projeleri ve mahal listeleri, pursantaj listesi ve yaklaşık maliyet cetveline göre ödenecek bedel ile zemin yapısı nedeniyle fore kazıklı ankrajlı betonarme iksa imalâtı yapılmak zorunda kalınması (Yargı kararının tam metni)

….“Bu durumda mahkemece itiraz edilen hakedişlerdeki sözleşmeye göre ihaleye esas uygulama projeleri ve mahal listeleri, pursantaj listesi ve yaklaşık maliyet cetveline göre ödenecek bedel ile zemin yapısı nedeniyle fore kazıklı ankrajlı betonarme iksa imalâtı yapılmak zorunda kalınması sonucu oluşacak bedel arasındaki fark hesaplattırılıp, bu farkın bu götürü bedelle kıyaslandığında tarafların önceden tahmin etmedikleri veya öngördükleri halde gerçekleşmesine ihtimal vermedikleri olağanüstü şart niteliğinde olup uyarlama yapılarak sözleşmedeki götürü bedelin artırılması ve süre uzatımı gerekip gerekmediği,

uyarlama gerekiyorsa bunun miktarı ve uzatılması gereken süre konusunda yeniden oluşturulacak uzman bilirkişi kurulundan gerekçeli ve denetime elverişli rapor alınıp, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun madde hükmünün uygulanması gerekip gerekmediği mahkemece değerlendirilerek talepler konusunda sonucuna uygun bir karar verilmesi gerekirken eksik inceleme ile davanın kabulü doğru olmamış, kararın bozulması uygun bulunmuştur”.

Sayıştay Kurulu * Tutanak Numaralı Kararı “Sözleşme ve ekleri değerlendirildiğinde teklif verme aşamasında yüklenici yer altına ilişkin analiz yapmak ve ona göre hareket etmekle mükellef olup bölgenin konumu ve hava şartlarına bakmalı, maliyet analizini ona göre yapmalı oluşabilecek muhtemel riskleri göz önüne almalıdır. İdare de isteklilerin bu koşullara uygun teklif verdiğini varsayarak, sözleşme ve şartname hükümleri karşısında, teklif sahibinin teklif ayrıntılı metrajına dâhil edilmeyen hiç bir kalem için ödeme yapılmayacağı, her türlü işin sözleşmeye göre yapılması için teklif edilen fiyatların götürü fiyat olduğu,

teklif sahibi her türlü yeraltı şartları ve olası sonuçlarını göz önüne alarak göz önüne alarak teklifini vermiş olduğu, uygulama projeleri ile teklif projeleri arasındaki artı veya eksi metraj farkı çıkması halinde yüklenici firmanın fiyat teklifini değiştirmeyeceğinin kesin olarak belirtilmiş olduğu görülmektedir.

Teknik Şartnamede herhangi bir nedenle kazı işlerinde belirtilen kotlardan daha derine inilmesi sonucu fazla kazılan kazı hacminin, mühendisin talimatına uygun bir şekilde grobeton veya uygun bir malzeme ile doldurulmasına ve temel seviyesinde uygun olmayan malzemeye rastlandığı takdirde bu malzemenin mühendisin talimatına uygun şekilde kazılarak yerine beton veya uygun malzeme konulmasına ilişkin tüm masrafların müteahhide ait olduğu belirtilmiştir.

Sözleşmede, yüklenicilerin tüm şartları dikkate almak koşuluyla teklif verecekleri, sonradan maliyet arttırıcı teklifler yapmayacağı, uygulamada teklife göre farklılıklar oluşmasının fiyatı etkilemeyeceği, yapılan fazla kazı imalatının yüklenici tarafından karşılanması belirtilmiştir.

Yüklenici, belirtilen şartları göz önüne almış olduğu varsayımına dayalı olarak götürü bedelin içinde değerlendirmesi gerektiğinden, söz konusu işlerin sözleşme kapsamında yapılması gereken işler olarak kabul edilmesi gerekmektedir.”